سفارشات نبی مکرم اسلام حضرت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) با موضوع اخلاص در عمل از لسان آیت الله هاشمی علیا در سلسله جلسات درس اخلاق

پیامبر(صلی الله علیه و آله): إِنَ‏ الْمُرَائِيَ‏ يُدْعَى‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عَمَلُكَ وَ بَطَلَ أَجْرُكَ وَ لَا خَلَاقَ لَكَ الْيَوْمَ فَالْتَمِسْ‏ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ لَه [1]‏

انسان ریاکار در قیامت به چهار اسم خوانده می‌شود کافر، فاجر، غادر، خاسر، زحمت کشیدید درس‌ خواندید؛ اما در کارهای شما ‌اخلاص ‌نبود؛ عمل شما نابود شد، باطل شد، و انسان زیان می‌برد. یک رفتگر با اخلاص از یک مجتهد ریاکار بهتر است، بنا بگذاریم بر اینکه کارهایمان لله باشد، نه تشویق دیگران و نه تهدید آنها در عمل ما اثرگذار نباشد. وقتی خدا را ناظر بر عمل دیدید و برای خدا قدم برداشتید آن عمل را انجام دهید و الا بهتر است آن را کنار بگذارید و انجام ندهید چون رضایت مردم کسب نخواهد شد و رضایت آنها تأثیری در سعادت انسان نخواهد داشت، سعادت دهنده واقعی خدا است، آن کسی‌که باید گره‌ها را باز کند، دست انسان را در زندگی بگیرد، آنکه باید انسان را به سعادت برساند، به انسان توفیق دهد غم‌ها را از دل انسان بردارد جز خدا کسی نیست.

شرط قبولی اعمال خالص بودن است. معنای خالص کار کردن این نیست که شهریه نگیریم حقوق نگیریم بلکه کار برای خدا باشد ببیینید برای چه کسی کار می کنید اجر را از همان فرد بخواهید.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ‏ الشِّرْكُ‏ الْأَصْغَرُ قَالُوا وَ مَا الشِّرْكُ الْأَصْغَرُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الرِّيَاءُ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِذَا جَازَى الْعِبَادَ بِأَعْمَالِهِمْ اذْهَبُوا إِلَى الَّذِينَ كُنْتُمْ تُرَاءُونَ فِي الدُّنْيَا فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمُ الْجَزَاء[2]

بدترین چیزی که بر شما می‌ترسم شرک اصغر است، سؤال شد شرک اصغر چیست؟ فرمود شرک خفی، حضرت فرمود ریا کاری شرک اصغر است وقتی خدا در قیامت مردم را به اعمالشان جزا می‌دهد به این آدم ریاکار که شرک خفی دارد می‌فرماید: اذْهَبُوا إِلَى الَّذِينَ كُنْتُمْ تُرَاءُونَ فِي الدُّنْيَا برو نزد همانهایی که کارها را برای آن‌ها انجام می‌دادید اجر خود را  بگیرید، حال شما بگویید آیا آن‌ها می‌توانند به شما اجر و ثواب دهند، می‌توانند نجاتتان دهند و دستتان را بگیرند. فقط کسانی می‌توانند انسان را کمک کنند که قلب سلیم دارند. کسانی‌که همه همّشان خدا است و مردم را در امور، کاره‌ای نمی‌دانند و اعمال را برای خدا انجام می‌دهند.

البته حقیقت اخلاص این است که انسان نظر به مردم نداشته باشد برای خوش‌آمد آن‌ها کار نکند. نه با تشویق آن‌ها رونق به کارش بدهد نه با تکذیبشان از رونق کارش کم کند.

نیت در اعمال

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود في جَلَدِ رجُلٍ و نَشاطِهِ لَمّا قالَ أصحابُهُ فيهِ : لَو كانَ هذا في سَبيلِ اللّه ِ! ـ : إن كانَ خَرَجَ يَسعى على وُلدِهِ صِغارا فهُو في سَبيلِ اللّه ِ، و إن كانَ خَرَجَ يَسعى على أبوَينِ شَيخَينِ كَبيرَينِ فهُو في سَبيلِ اللّه ِ ، و إن كانَ خَرَجَ يَسعى على نَفسِهِ يُعِفُّها فهُو في سبيلِ اللّه ِ ، و إن كانَ خَرَجَ يَسعى رِياءً و مُفاخَرَةً فهُو في سَبيلِ الشَّيطانِ [3] مردی از کنار پیامبر(صلی الله علیه و آله) عبور کرد اصحاب دیدند در کارهایش بسیار زرنگ و فعال و جدی است؛ گفتند ای کاش این جدیت و نشاط برای خدا و در راه خدا بود. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود  اگر بچه کوچکی دارد و برای خانواده کار می‌کند، همین جدیت در راه خدا است. اگر پدر و مادر پیری دارد و برای کمک به آن‌ها کار می‌کند، در راه خدا است، اگر برای‌خودش‌عائله‌اش سعي مي‌كند تا آن‌ها را تأمین کند و دستش پیش کسی دراز نشود وآبرویش حفظ شود، این برای خدا است،  آدم برای دنیا کار کند تا آخرت را تأمین کند همان فی‌سبیل‌الله است، نيت است که عمل را نیکو می‌کند و بالعکس، اگر برای فخر فروشی باشد،  راه شیطانی است. نیت‌ها است که عمل را خدایی یا شیطانی می‌کند.

عمل خالص دارای آثار و برکاتی است:

1. عمل خالص نشانه قوت ایمان انسان به خدا و ارتباط انسان با خدا است. ملاک ضعف و قوت دین، عمل خالص و ناخالص‌ است. آن‌که ‌دینش‌ قوی‌ و معرفت توجهش‌ به خدا کامل‌است، اعمالش خالص است. ناخالصی‌ها از ضعف ایمان است. و انسان دین‌دار خدا را مؤثر می‌داند. آن‌که برای توجه مردم منبر می‌رود و چنان سخن می‌گوید که ‌مردم ‌خوششان‌ بیاید خدا را نشناخته ‌و مردم‌ را مؤثر می‌داند؛ مردم کمکش کنند، دستش را بگیرند، گره کارها را باز کنند و خلاصه همه چیز را از غیر خدا می‌بیند لذا کارها را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که مردم را از خود راضی کند نه خدا را و این می‌شود ناخالص. حال ببینیم دین‌هایمان قوی است یا نه؛ یعنی خدا را مؤثر می‌دانیم یا نه. اگر خدا بخواهد عزت دهد هیچ ‌کس نمی‌تواند دخالت کند. اگر چنین توکلی به خدا داشته باشیم، خدا را ملجاء بدانیم، تکیه‌گاه و امیدمان خدا باشد و اگر یک دهم این توجهات به مردم به خدا باشد، مشکلات حل می‌شود. نوع کارها رنگ غیرخدایی دارد.
2. خلوص، قطع‌ نظر از اینکه اخلاص آثار اخروی دارد و عبادات انسان را مورد قبول الهی قرار می‌دهد. و آثاری هم در همین دنیا دارد، از جمله در مقابل این انسان خالص هر کسی خشوع و خضوع می‌کنند و هر چیزی از او می‌ترسد. اگر انسان بنده خالص شد، خدا همه چیز را از او می‌ترساند. اگر مؤمن خالص شد، پرندگان، درندگان از او می‌ترسند. این یکی از آثار و برکات اعمال انسان خالص مؤمن است که خداوند عظمتی به انسان مرحمت می‌کند که دیگران از او یک چنین ترسی را پیدا می‌کنند.
3. خلوص در همه شئون زندگی انسان برکاتی دارد، کسی‌که عملی را برای خدا خالصانه انجام می‌دهد؛ خداوند آثار و برکت این عمل خالص را بر او و نسلش تا قیامت قرار می‌دهد و ظاهر می‌کند.
4. یکی از آثار عمل خالص این است که اگر عمل کم هم باشد، خدا قبول می‌کند أخلص‏ قلبك‏ يكفيك‏ القليل من العمل‏ [4]  یک ریال به فقیر می‌دهی دیگران میلیون‌ها و میلیاردها می‌دهند اما، خدا از شما قبول می‌کند و از آن‌ها قبول نمی‌کند. این اثر عمل خالص است که عمل خالص مورد قبول الهی است. 
5. یکی از آثار عمل خالص، عدم اغواء شیطان است چرا که شیطان قسم خورد که قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعين‏- إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصين[5]
6. یکی دیگر از آثار خلوص، زهد است. انسانی که عمل خالص انجام می‌دهد، زاهد است.

نتیجه اخلاص در عمل

علماء بزرگی در زمان شیخ‌طوسی در مورد کتاب نهایه شیخ سخن داشتند و بالأخره به این نتیجه رسیدند که کتاب نهایه بدون عیب نیست تصمیم گرفتند به نجف بروند و سه‌ روز روزه بگیرند و به آقا امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) متوسل شوند و در مورد نهایه سؤال کنند (در آن‌زمان که این‌قدر کتاب نبود و نهایه هم موردتوجه بود) عده‌ای از آنها به نجف رفتند سه روز روزه گرفتند، شب جمعه متوسل به آقا شدند و هرکدام خواب دیدند که حضرت فرمود: نهایه بهترین کتاب است، شک نکنید و به آن عمل کنید، از کتاب‌های دیگر شما را مستغنی می‌کند، زیرا نویسنده او در نوشتن این کتاب اخلاص داشته، فردا که هم یکدیگر را دیدند گفتند هر کدام خوابی دیدیم پس تصمیم گرفتند خواب‌ها را جداجدا بنویسند تا تفاوت آن‌ها را استخراج کنند بعد که نوشتند دیدند که همه یکسان خواب دیده‌اند، از آنجا نزد شیخ رفتند قبل از اینکه ماجرا را بگویند شیخ فرمود که قبول نکردید و رفتید نزد حضرت و حضرت به شما فرمود لذا نقل می‌کنند که درآن عصر تا80 سال فقها اجتهاد نداشتند و فتوای نهایه را عمل می‌کردند.

عمل خالص به انسان ارزش می‌دهد، هر مقدار اعمال انسان خالص‌تر باشد آثار و برکاتش برخود فرد و نسلش مؤثر خواهد.

در مقابل عمل خالص ریا قرار دارد که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در بسیاری از بیانات و سفارشات خود از آن نهی کردند.

ریا در اعمال

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند   مَنْ صَلَّى صَلَاةً يُرَائِي بِهَا فَقَدْ أَشْرَكَ وَ مَنْ‏ صَامَ‏ صَوْماً يُرَائِي‏ بِهِ‏ فَقَدْ أَشْرَك‏[6]‏ ؛ کسی که نمازجماعت می‌خواند و امام جماعت است اگر ریا کند مشرک است. کسی که روزه گرفته اگر ریا کند، مشرک است. وقتی نماز و روزه با این اهمیت در صورتی‌که ریایی باشد، شرک است بقیه اعمال، رفت و آمدهایمان، بحث‌ها و سکوتمان و همه اعمالمان باید خدایی باشد. هرجا غیر خدایی بود آن همان شرک خفی است.

عوامل ریاکاری

مهمترین چیزی که باعث ریاکاری می‌شود این است که انسان بخواهد برای مردم کار کند توجه مردم را بخواهد. در مورد امام جماعت می‌گویند امام باید فکر کند آن کسانی‌که پشت سر او نماز می‌خوانند ستون هستند در اینجا چقدر نیت خالص دارد، وقتی که انسان‌ها هم پشت او می‌ایستند به همین اندازه اخلاص داشته باشد، اگر خالص نباشد هم نماز خود او باطل است هم نماز دیگران که به او اقتدا کرده‌اند، مسئولیت بطلان نماز دیگران را هم دارد تا چقدر انسان می‌تواند خالص باشد.

مهمترین عامل ریا کسب رضایت مردم است، که آن هم بدست نمی‌آید، جریان لقمان و پسرش را شنیده‌اید که هر حالتی بر مرکب خود سوار شدند مردم در مورد آن صحبت کردند، ایراد گرفتند، پس مردم در مورد بهترین‌ها حرف می‌زنند در مورد بدترین‌ها هم حرف می‌زنند، انبیاء که بهترین بودند در موردشان حرف‌های گوناگون زدند، در مورد دیگران هم حرف می‌زدند، هیچ‌گاه نمی‌شود رضایت همه مردم را بدست آورد. بالاخره باید قبول کنیم که یک عده‌ای ما را نمی‌پذیرند. مردم خود نمی‌توانند سعادت خود را بدست آورند، سعادت دهنده واقعی خدا است تا وقتی که انسان سعادت دهنده را دیگری می‌داند توجه به دیگران دارد خدعه‌گری و ریاکاری می‌کند. اگر از همین جوانی تصمیم گرفتیم در کارها خدا را در نظر بگیریم و اگر در کاری دیدیم خدا راضی نیست آن را انجام ندهیم و در مقابل کاری را انجام دهیم که خدا راضی باشد، یک رفتگر با اخلاص از یک مجتهد ریاکار بهتر است، بنا بگذاریم بر اینکه کارهایمان لله باشد، نه تشویق دیگران و نه تهدید آنها در عمل ما اثرگذار نباشد. وقتی خدا را ناظر بر عمل دیدید و برای خدا قدم برداشتید آن عمل را انجام دهید و الا بهتر است آن را کنار بگذارید و انجام ندهید چون رضایت مردم کسب نخواهد شد و رضایت آنها تأثیری در سعادت انسان نخواهد داشت، سعادت دهنده واقعی خدا است، آن کسی‌که باید گره‌ها را باز کند، دست انسان را در زندگی بگیرد، آنکه باید انسان را به سعادت برساند، به انسان توفیق دهد غم‌ها را از دل انسان بردارد جز خدا کسی نیست.

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى‏ قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليم‏  [7]‏ ما خدا را رها کردیم نیت‌هایمان الهی نیست درجا می‌زنیم.

[1]. مجموعة ورام، ج‏2، ص109، الجزء الثاني

[2]. مجموعة ورام، ج‏1، ص187، بيان ذم الرياء …..

[3]. الترغیب و الترهیب، ج3، ص63

.[4] شرح الكافي- الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندراني)، ج‏8، ص384، الحديث السادس …..

[5]. سوره ص، آیات 83-82

[6]. بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج‏67، ص222، باب 54 الإخلاص و معنى قربه تعالى …..

[7]. سوره انفال، آیه53

بخشی از درس اخلاق حضرت آیت الله هاشمی علیا(مد ظله)