بسم الله الرحمن الرحیم
و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین
کلام در شرح رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام) بود.
بحث درباره اخلاص و عبادت خالصانه بود و اينكه اگر بخواهیم در اين مورد صحبت کنیم مطالب زياد است و دامنه‌دار چون ادای حق الهی به عبادت خالصانه است. انسانی‌که اهل عبادت نیست یا عبادت می‌کند ناخالص در مرحله اول حق‌الله را که اعظم حقوق است ادا نکرده و قیامت گیر است همان‌طور که انسان‌هایی که اهل عبادت و اطاعت و واجبات نیستند قیامت گیر هستند آدم‌هایی که این اعمال را خالصانه انجام نمی‌دهند هم گیر هستند زیرا خداوند شرط قبولی اعمال را و اینکه انسان را به کمال برساند عبادت خالصانه قرار داده. گرچه خیلی مشکل است اما بسیار باارزش است.
مسئله این است که اگر حق الله به این است که ما عبادت خالصانه داشته باشیم و اگر نداشته باشیم ناقص هستیم مسئول هستیم و قیامت گیر هستیم اجری نداریم اجرمان را باید از همان‌هایی که برایشان کار کردیم بگیریم و آنها نمی‌توانند و خودشان هم درمانده هستند حالا ما چه کنیم تا اعمالمان خالص باشد راه خلوص در اعمال چیست؟
- درآیات و روایاتی که در اهمیت عمل خالص وارد شده دقت کنیم و مطالعه کنیم.
- اعمال غیر خالص و زیان و ضرری که اعمال ناخالص برای انسان دارد چیست؟ انسان بدنش را به رنج و مشقت بیاندازد عمل ناخالص انجام دهد ضرر آن چیست ضرر دنیوی و اخروی آن چیست؟ چون اعمال خالص هم آثار اخروی دارد اجر الهی دارد شما به این ثواب‌هایی که برای عمل خالص وارد شده دقت کنید هیچ قابل قیاس نیست یک ارزن با کوه اعمال ما خالص که باشد در مقابل کوه یک ارزن است اما خدا این عمل خالص ارزن ما را کوه اجر خواهد داد این اثر عمل خالص در آخرت است در دنیا هم عمل خالص برای انسان و نسل انسان آثار دارد انسانی که عمل خالص دارد نزد مردم هم عزیز می‌شود اعمال خالص برکات دنیا و آخرت برای انسان دارد ارزش‌های دنیوی برای انسان دارد. پس اعمال خالص آثار اخروی و دنیوی دارد واعمال ناخالص در دنیا و آخرت بی‌اثر است عمل ناخالص در دنیا اثر سوء و بد دارد این را انسان بررسی کند آن‌وقت می‌بیند که اعمالش چقدر باید خالص باشد.
روایتی از امام صادق(ع) در ذیل این آیه شریفه فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً[1] قَالَ الرَّجُلُ يَعْمَلُ شَيْئاً مِنَ الثَّوَابِ لَا يَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ إِنَّمَا يَطْلُبُ تَزْكِيَةَ النَّاسِ- يَشْتَهِي أَنْ يُسْمِعَ بِهِ النَّاسَ فَهَذَا الَّذِي أَشْرَكَ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَسَرَّ خَيْراً فَذَهَبَتِ الْأَيَّامُ أَبَداً حَتَّى يُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ خَيْراً وَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُسِرُّ شَرّاً فَذَهَبَتِ الْأَيَّامُ أَبَداً حَتَّى يُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ شَرّاً.[2]
امام صادق(علیه السلام): فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً فرمود: الرَّجُلُ يَعْمَلُ شَيْئاً مِنَ الثَّوَابِ، گاهی انسان یک عمل خوبی ثوابی انجام می‌دهد لَا يَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ، از این عمل قصد خدا ندارد هرچه هست درس خواندن ما مسجد رفتنمان خلاصه کارهایمان مقداری آلودگی دارد إِنَّمَا يَطْلُبُ تَزْكِيَةَ النَّاسِ، دوست دارد دیگران او را تشویق کنند تعریف از او کنند و نظایر ذلک امور مادی مدنظر او است توجه به غیر خدا دارد يَطْلُبُ تَزْكِيَةَ النَّاسِ- يَشْتَهِي أَنْ يُسْمِعَ بِهِ النَّاسَ؛ دوست دارد که مردم بفهمند و از او تعریف کنند تمجید کنند لایطلب به از این لَا يَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ، معلوم است که یک‌وقت انسان کاری را برای خدا می‌کند در عین حال هم اگر مردم بشنوند خوشش می‌آید این نه آن فرد کار را برای خدا کرد خدا آن را آشکار کرد اما اینجا حضرت دارد که لَا يَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ، دوست دارد مردم بشنوند فَهَذَا الَّذِي أَشْرَكَ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ. امام صادق می‌فرمایند این همان مصداق أَشْرَكَ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ است بعد حضرت: مَا مِنْ عَبْدٍ أَسَرَّ خَيْراً ببینید اثر خیر در دنیا چیست؟ مَا مِنْ عَبْدٍ أَسَرَّ خَيْراً فَذَهَبَتِ الْأَيَّامُ أَبَداً حَتَّى يُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ خَيْراً؛ روزگار می‌گذرد اما خداوند آن عمل خیر مخفی او را آشکار می‌کند آن نیت خیر و پاک او را آشکار می‌کند اگر انسان برای خدا کار کرد اگر نیت خالص شد ما عمل را برای خدا انجام می‌دهیم و خدا آن عمل را آشکار می‌کند و یا اصلا خیر انسان را آشکار می‌کند مرحوم مجلسی می‌فرماید این عمل مخفی را خدا آشکار می‌کند اما چون نکره ذکر شده اشاره به اینکه خدا خیر او را آشکار می‌کند حال می‌تواند مصداقش همین خیر باشد یا خیرات دیگر اما و ما من عبد يسرّ شرّا مخفی می‌کند شر وبدیها را و خوبی‌ها را آشکار می‌کند وَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُسِرُّ شَرّاً فَذَهَبَتِ الْأَيَّامُ أَبَداً حَتَّى يُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ شَرّاً.، شر را مخفی کرده اما خدا آن را آشکار می‌کند. ملاک خدا است.
بنابراین اگر انسان در دنیا کار خیر کند و قصدش خدا باشد خدا یک روزی بالاخره این را آشکار می‌کند خوبی‌های او را نشان می‌دهد می‌گویند در بین بنی اسرائیل آدمی بود عبادت می‌کرد برای اینکه مردم از او تعریف و تمجید کنند و هرچه عبادت بود در بین مردم انجام می‌داد اما مردم می‌گفتند ریاکار را ببین عکس نظرش اتفاق افتاد یک مدتی گذشت پیش خود گفت من که عمل می‌کنم و مردم به من می‌گویند ریاکار برای خدا کار کنم شروع کرد برای خدا کار کردن از آن به بعد هرکس او را می‌دید می‌گفت چه آدم با تقوایی آدم مخلصی از او تعریف و تمجید می‌کردند. برای خدا کار کنیم تا خدا کار ما را رونق دهد اگر برای هوای نفس کار کنیم هرچه باشد خدا اگر آن عمل رونقی داشته باشد آن رونق را از او می‌گیرد و شر می‌شود.
لذا امام صادق(ع) فرمود: مَنْ أَظْهَرَ لِلنَّاسِ مَا يُحِبُ اللَّهُ وَ بَارَزَ اللَّهَ بِمَا كَرِهَهُ لَقِيَ اللَّهَ وَ هُوَ مَاقِتٌ لَهُ. [3] برای مردم آنچه که پیش خدا محبوب است آشکارا انجام می‌دهد نماز شب می‌خواند برای مردم دعای با حال می‌خواند برای مردم و همین‌طور اعمال دیگر و بارز الله بارز به معنای اظهر لله یعنی آشکار می‌کند برای آنچه که خدا می‌خواهد یعنی وقتی‌که تنهاست خدا می‌بیند برای خدا اعتنایی ندارد بدی‌ها و زشتی‌ها را از دید مردم می‌پوشاند اما پیش خدا آشکار را است یا بارز الله یعنی مبارزه با خدا می‌کند چون کسی که به خدا اعتنا نکند فرمان خدا را اطاعت نکند بارز الله دارد به جنگ خدا می‌رود به هرحال کسی‌که این‌گونه است بِمَا كَرِهَهُ لَقِيَ اللَّهَ وَ هُوَ مَاقِتٌ لَهُ قیامت خدا را ملاقات می‌کند در حالی‌که خدا بر او غضب کرده چرا؟ چون به خدا احترام نگذاشته به خلق خدا توجه کرده.
انسان این‌قدر قدر خدا را پایین بیاورد از یک انسان ضعیف مثل خودمان خجالت می‌کشیم خانم‌های بی‌حجاب وقتی یک روحانی می‌بینند روسری را پایین می‌کشند اما از خدا خجالت نمی‌کشیم ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِه [4]
امام صادق(ع) می‌فرمایند: مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بِالْقَلِيلِ مِنْ عَمَلِهِ أَظْهَرَ اللَّهُ لَهُ أَكْثَرَ مِمَّا أَرَادَهُ بِهِ وَ مَنْ أَرَادَ النَّاسَ بِالْكَثِيرِ مِنْ عَمَلِهِ فِي تَعَبٍ مِنْ بَدَنِهِ وَ سَهَرٍ مِنْ لَيْلِهِ أَبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُقَلِّلَهُ فِي عَيْنِ مَنْ سَمِعَهُ.[5] کسی که عملش کم است اما با همین عمل کم خدا را اراده کرده برای خدا کار می‌کند نیتش الهی است مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بِالْقَلِيلِ مِنْ عَمَلِهِ أَظْهَرَ اللَّهُ لَهُ أَكْثَرَ مِمَّا أَرَادَهُ بِهِ بیش از آنچه که اراده دارد پیش مردم محبوب شود اگر فرض که با انجام این عمل بخواهد محبوب شود بیش از این خدا او را معروف می‌کند و عکس آن وَ مَنْ أَرَادَ النَّاسَ بِالْكَثِيرِ مِنْ عَمَلِهِ خیلی کار می‌کند فعالیت می‌کند کارش رونق دارد اما خدا در آن نیست فِي تَعَبٍ مِنْ بَدَنِهِ وَ سَهَرٍ مِنْ لَيْلِهِ بدنش را به رنج می‌اندازد شب و روز آرام ندارد عبادت می‌کند شب زنده داری می‌کند دیگران بدانند بیدار است در حال شب زنده داری است در حال قرائت قرآن است أَبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُقَلِّلَهُ فِي عَيْنِ مَنْ سَمِعَهُ خدا این عمل بزرگ را که در نظر او بزرگ است کوچک می‌کند به قدری‌که به‌نظر هیچ‌کس نیاید چرا؟ چون قصد خدایی نبود. اگر ما دقت کنیم در این آیات و روایات و کلمات و اعمال گذشتگان از بزرگانمان آنها که خالصانه کار کردند مقداری در اعمال خود تجدیدنظر می‌کنیم و بنایمان را می‌گذاریم بر اینکه یا کار نکنیم یا اگر کار می‌کنیم برای خدا باشد و نیتمان را خالص کنیم.
پس نگاه کنیم ببینیم مسجد رفتن ما منبر رفتن ما دعا خواندن ما برای خدا است یا نه خدا به همه ما نیت پاک مرحمت بفرماید.
روایتی نقل شده در کتاب‌ها در مورد حضرت علی(ع) شنیدید در جنگ خندق پیامبر(ص) دیدند که عمروبن عبدود ندا می‌کند و مبارز می‌طلبد همه سکوت کردند چه کسی جرأت دارد در مقابل عمرو بایستد درباره او می‌گویند او به قدری شجاع بود که در مقابل هزار تن می‌ایستاد.
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَنْ لِهَذَا الْكَلْبِ فَلَمْ يُجِبْهُ أَحَدٌ، فَقَامَ إِلَيْهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ قَالَ: أَنَا لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: يَا عَلِيُّ هَذَا عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ فَارِسُ يَلْيَلَ قَالَ: أَنَا عَلِيُ بْنُ أَبِي طَالِبٍ،[6]
پیامبر(ص) پرسیدند کیست که با این سگ مبارزه کند؟ حضرت امیرالمومنین(ع) ایستاد و فرمود: أَنَا لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ، پیامبر فرمود: يَا عَلِيُّ هَذَا عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ حضرت فرمودند: أَنَا عَلِيُ بْنُ أَبِي طَالِبٍ حضرت به میدان آمد ضربه‌ای زد و عمرو بر زمین افتاد حضرت روی سینه او نشست و او بر صورت حضرت آب دهان انداخت توهین کرد به حضرت حضرت دست نگهداشت می‌گویند بلند شد در میدان چرخید و بعضی می‌گویند نه همان‌طور که بر سینه او نشسته بود تأمل کرد اصحاب صدا زدند یا رسول الله چرا کار را تمام نمی‌کند؟ حضرت فرمود: به علی چیزی نگویید او می‌داند چه کند بعد که حضرت آمد پیامبر سئوال کردند چرا معطل کردی نکشتی او را؟ حضرت فرمود: او آب دهان به صورت من انداخت توهین کرد و من دیدم اگر الان بکشم قصدم خالص نیست سعی کردم یک وقتی او را بکشم که آرام شوم غضب از من برود. لذا شاعر این‌گونه می‌گوید که :
از علی آموز اخلاص عمل مرد حق را دان منزه از دغل
چون خدو انداختی در روی من نفس جنبید و تبه شد خوی من
نیم بهر حق شد و نیمی هوا شرکت اندر کار حق نبود روا [7]
ما شیعه امیرالمؤمنین و ائمه معصومین سعی کنیم اعمالمان الهی باشد تا آن آثار و برکات دنیوی و اخروی را داشته باشد راه خلوص عمل هم گفتیم یکی توجه با آثار دنیوی و اخروی عمل خالص است یکی هم بی‌اثر بودن بلکه اثر زشت عمل ناخالص در دنیا و آخرت است.
در روایتی است از امام‌رضا(ع) از امیرالمؤمنین(ع): طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ لَمْ يَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَى عَيْنَاهُ وَ لَمْ يَنْسَ ذِكْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ وَ لَمْ يَحْزُنْ صَدْرَهُ بِمَا أُعْطِيَ غَيْرُهُ.[8]
طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ عبادت و دعا را به عنوان مصداق نقل کرده و إلا عبادت را اگر توسعه دهیم فقط نماز نیست مصادیق عبادت هرچه هست معاشرت‌ها ایثارها احترام به دیگران گذاشتند تمام کارهایی را که انسان می‌کند می‌تواند به آن رنگ عبادت بدهد وَ لَمْ يَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَى عَيْنَاهُ قلبش را مشغول نکند به آنچه که چشم می‌بیند دل نده به آنچه که دیده وَ لَمْ يَنْسَ ذِكْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ وَ لَمْ يَحْزُنْ صَدْرَهُ بِمَا أُعْطِيَ غَيْرُهُ خوشا به‌حال انسان‌هایی که عبادت خالصانه داشته باشند لذا یکی از آثار بد عمل ناخالص.
در قیامت این است که به انسان ریاکار ندا
می‌شود إِنَّ الْمُرَائِيَ
يُنَادَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا مُرَائِي ضَلَّ
عَمَلُكَ وَ حَبِطَ أَجْرُكَ اذْهَبْ فَخُذْ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ
لَه[9] یا فاجر
یا غادر یا مرائی ریاکار آیا حیا نکردید حیث مبادله کردی طاعت الهی را با امر
دنیایی. متاع دنیا بقایی ندارد یک تعریف کردند کجای این تعریف انسان را بالا می‌برد
یا پایین می‌آورد اصلاً از مردم چه‌چیزی برمی‌آید این جمله‌های دعا خیلی سازنده
است و لا مانع لما اعطی خدایا تو بخواهیمی‌دهی، هیچ‌کس کاری نمی‌تواند بکند چه کسی
می‌تواند منع کند همه توجهات انسان ریاکار به مردم است چون مردم را موثر می‌داند
اما اینها نیست اگرانسان خدایی شد خدا قدرت دارد توان دارد از همه آن درهایی که
انسان به آنها توجه دارد همه را می‌بندد آن‌گاه دری را باز می‌کند که انسان اصلاً
تصورش را هم نمی‌کند.
هرجا توجه به مردم باشد
انسان درجا خواهد زد و هرجا نا امید شدیم پیشرفت خواهد بود هرجا نیت‌هایمان غیر
خدایی شد درجا خواهیم زد خبری نیست نزد غیر چیزی نیست آن‌که دل‌ها را متوجه انسان
می‌کند خدا است آن‌که دل‌ها را از انسان زده می‌کند باز هم خدا است اما چرا امام
شد؟
[1]. سوره كهف، آیه110.
[2]. الكافي (ط – الإسلامية)، ج2، ص294، باب الرياء …..
[3]. الكافي (ط – الإسلامية)، ج2، ص295، باب الرياء …..
[4]. سوره حج، آیه 74
[5]. المحاسن، ج1، ص255، باب الإخلاص …..
[6]. تفسير القمي، ج2، ص183، [سورة الأحزاب(33): الآيات 9 الى 23]
[7]. مثنوی معنوی، دفتر اول
[8]. الكافي (ط – الإسلامية)، ج2، ص16، باب الإخلاص …..
[9]. مجموعة ورام، ج1، ص187، بيان ذم الرياء …..